Perfect Bestaat Niet- Imke Smeets

Foto door Brenda Mertens

Imke Smeets (23 jaar), opgegroeid in de polder naast Nijmegen, nu studerend in Leiden

Vertel eens wat over jezelf:
Ik ben een jonge vrouw met teveel ambities en interesses, gefascineerd door alles wat los en vast zit. Maar omdat ik die energie wil kanaliseren richting het daadwerkelijk kunnen begrijpen en verbeteren van de wereld, en ik moest toch wat, ben ik de klimaatwetenschap in gegaan. Ik heb nu bijna mijn master afgerond, na zijpaden in antropologie (onder andere de antropologie van duurzaamheid), filosofie en wetenschapscommunicatie.

Wat betekent duurzaamheid voor jou?

Het begrip “duurzaam” betekent oorspronkelijk dat iets lang mee gaat. Dat moet, denk ik, nog steeds het belangrijkste kenmerk zijn: als spullen duurzaam zijn, kun je er lang mee doen, je hebt niet steeds iets nieuws nodig. Het is steeds dat nieuwe wat ons in de weg staat naar een goede balans met onze planeet. Daar zijn teveel grondstoffen voor nodig, teveel energie. Het is niet verkeerd of on-duurzaam om bepaalde dingen te verlangen, omdat je graag wat comfort in je leven wil. Moet je anders ontwikkelingslanden verbieden om, bijvoorbeeld, elektriciteitsnetwerken aan te leggen in sloppenwijken? Het gaat pas mis als we voor de makkelijke optie gaan en die nieuwe spullen vervaardigen van goedkoop wegwerpplastic, of die elektriciteit opwekken met goedkope fossiele brandstoffen. Instant gratification. Maar ik denk dat het van een zekere volwassenheid getuigt om te beseffen dat je die gratification, die beloning, ook uit kunt stellen, en dat je er dan uiteindelijk iets mooiers voor terug krijgt. Ja, spullen maken van hout in plaats van plastic is duurder, maar het hout gaat langer mee. Ja, elektriciteit opwekken met natuurlijke hulpbronnen vergt even een omschakeling, maar de voordelen zijn stukken groter. Niet je impulsen achterna rennen en geduld hebben, zodat je uiteindelijk een beter resultaat krijgt, dat lijkt me echte duurzaamheid. Het is net als een kind dat één snoepje krijgt als hij onmiddellijk dat snoepje grijpt, maar twéé als hij die verleiding een uur lang kan weerstaan.
Daarom is duurzaamheid voor mij ook sterk verbonden aan een gelukkig leven. Uiteindelijk word ik veel gelukkiger van spullen die lang mee gaan, omdat ik me er dan aan kan hechten. Ik word gelukkiger van zaken waar ik eerst aandacht aan heb moeten besteden, omdat ik daarna trots kan zijn dat ik er die moeite in heb gestoken (zoals het grootbrengen van een plantje). Ik word gelukkiger van zelfbeheersing, omdat ik dan het gevoel heb dat mijn leven van mij is.

En op welk moment begon je hiervoor bewuster keuzes te maken? 

Er komt een bepaald moment in de academische carrière van elke klimaatstudent dat de tegenstelling in je binnenste te groot wordt. Als je elke dag bij college dezelfde deprimerende grafieken ziet, vervolgens naar huis gaat en daar een biefstuk eet en je volgende vliegvakantie naar Thailand plant, dan breekt er uiteindelijk iets in je. Het één is niet meer te verenigen met het ander. Het schijnt dat sommige mensen prima met die tegenstellingen kunnen leven. Die scheiden hun werk bijvoorbeeld strikt van hun privéleven. Maar we zijn allemaal toch één persoon? Mijn werk, mijn studie en wat ik ’s avonds eet behoren tot dezelfde mens. Of zeg ik dit omdat ik, en mijn medestudenten, jong ben, en daardoor te idealistisch? Ik zou eerder zeggen dat het andersom is: mensen die ergens na hun jeugd hun waarden hebben weggegooid, zijn daarmee een fundamenteel deel van henzelf vergeten. Ze leven niet meer compleet in lijn met zichzelf. En dat gaat uiteindelijk aan je knagen, geloof me. Het lijkt me veel natuurlijker en gezonder om je zorgen te maken om de planeet, en niet weg te rennen. Niet dat dat makkelijk is, nee, maar het is wel wat je nodig hebt om niet in conflict te raken met jezelf, en dan op de bank bij de therapeut te belanden.

Heb je duurzame dilemma's?

Als je jong bent, wil je graag zoveel mogelijk beleven. En dat zou eigenlijk ook moeten, het is er de levensfase voor. Maar soms is dat moeilijk te verenigen met duurzaamheid. Ik denk dat dat komt omdat duurzaamheid nu sterk draait om alles wat níet mag. Je hoort constant dat je niet mag vliegen, geen vlees mag eten, minder water gebruiken, minder plastic, niet teveel reizen. Ik snap dat dat voor veel mensen al snel klinkt als “je mag niet genieten”.
Ik probeer dan te kijken naar wat wél kan. “Niet vliegen” wordt dan “hee, vrienden, zullen we met z’n allen op een Nederlandse natuurcamping gaan kamperen deze zomer?” En “geen vlees” wordt “ik ga me verdiepen in heerlijke vegetarische gerechten en zo’n goede kok worden dat ik daar mijn hele leven nog profijt van heb.”
Dus ja, ook ik probeer een middenweg te vinden tussen duurzaam willen leven en jong willen zijn. Ik kan me soms wel schuldig voelen als ik met vrienden een dagje uit gaan en we gaan daar met de auto heen. Of wanneer we een plastic opblaasboot kopen om over de grachten mee te varen. Aan de andere kant: als het je blijvend plezier schenkt, en je doet het niet te vaak, kan het nog steeds duurzaam zijn. We rijden met vier vrienden in één auto, niet met vier auto’s (voor de coronacrisis tenminste). Die boot gebruik ik veel vaker dan één keer en heeft me al een hoop prachtige herinneringen opgeleverd. Het kan denk ik prima. Je moet alleen bedenken wat je écht wil. Wil je jezelf vinden in Thailand? Of wil je gewoon, echt oprecht contact met de mensen om wie je geeft? Dat laatste kun je ook thuis vinden, zonder al teveel poespas. De poespas leidt misschien zelfs wel af waarom het gaat: die ander, die tegenover je aan tafel zit, bij kaarslicht, en de gesprekken die je hebt.

Heb je niet zo heel duurzame guilty pleasures?

Boeken! Voor een essay dat ik schreef voor mijn minor antropologie, volgde ik de productieketen van de roman die ik zelf een paar jaar geleden heb geschreven. Ik schrok met name van de grote hoeveelheden water die gebruikt worden bij het vervaardigen van papier, en hoe giftig voor milieu en mens het maken van inkt en lijm is.
We associëren boeken vaak met huiselijkheid en het goede leven, toch? Lekker een avondje op de bank met thee, je oude lievelingstrui en een boek, in plaats van te consumeren of rond te hangen op apparaten, heel authentiek, heel zen, heel 2020.
Maar ja, alles heeft een prijs. Ook dat boek moet gemaakt worden. Maar dat is misschien niet echt erg: ik besefte me dankzij dit essay dat er geen perfecte keuzes zijn, alleen verkeerde en wat minder verkeerde. Dat klinkt neerslachtig, maar het liet me wel ontspannen. En pas als je ontspannen bent, kun je echt goed op jezelf reflecteren en duurzame keuzes maken. De wereld heeft er niets aan als jij jezelf zo zit af te straffen vanwege een klein detail.
Sommige dingen zijn te waardevol om niet meer te gebruiken. Dingen als voedsel en kleding, natuurlijk, maar voor mij zijn dat ook boeken. Ze brengen ideeën over, die voor ons mensen denk ik net zo essentieel zijn voor ons bestaan als eten. Ze inspireren me en laten me daardoor echt levend voelen. Bovendien kan het productieproces van boeken vrij gemakkelijk duurzamer gemaakt worden, en dat gebeurt ook al veel: de uitgever van mijn boek werkte alleen met papier met een duurzaam keurmerk, en inkt zonder het giftige bestanddeel carbon black.
Misschien zou een e-reader beter zijn. Veel van mijn vrienden adviseren me om zo’n ding te kopen, “want denk aan de bomen!” In de wetenschappelijke papers die ik voor dit onderzoekje doorspitte kwam ik wel tegen dat een e-reader alleen een schonere optie is voor mensen die vrij veel nieuwe boeken kopen. Voor mensen die alleen af en toe een boek lezen zijn papieren boeken eigenlijk beter, omdat de grondstoffen en energie die nodig zijn voor het maken van één e-reader enorm veel hoger liggen dan die voor één papieren boek.
Maar goed, ik ben een veellezer. Ik ben alleen ook een verzamelaar en een bladeraar. Ik kijk graag liefdevol naar al mijn boeken in de overvolle boekenkasten in studentenkamer, ik leen ze uit aan vrienden, ik pak ze op willekeurige momenten op om mooie passages te herlezen of op te zoeken hoe een bepaalde theorie ook alweer werkte. Dat is allemaal veel moeilijker met een e-reader.
En: de openbare bibliotheek. Hoera voor de bieb! Wat een uitvinding!

Staan er nog aanpassingen op je to-do list?

Ik eet vrij veel kaas en yoghurt, omdat ik dat zo lekker vind en omdat het goede bronnen zijn van eiwit als je geen vlees eet. Ook heb ik nog geen goede shampoo, deodorant, scheerschuim, etc gevonden die goed werken voor mijn huid en haar én die niet in van die vervelende plastic flessen zitten.
Ik wil eigenlijk langzaam maar zeker proberen wat te minderen, maar dat doe ik stapje voor stapje. Eerst maar eens wennen aan sojayoghurt, bijvoorbeeld, voordat ik ook nog een vervanger voor kaas ga zoeken. Ik denk dat dat heel belangrijk is om het vol te houden. Te grote veranderingen kunnen we niet volhouden. Een klein stapje wel, dat we eerst tot een gewoonte maken voordat we een nieuwe gewoonte gaan proberen aan te leren.
Het heeft niet een heel hoge prioriteit, omdat bijvoorbeeld sojaproducten en duurzame, plasticvrije shampoo vrij duur zijn. Als ik ben afgestudeerd en een baan heb, zou ik daar niet moeilijk over doen, denk ik, maar nu denk ik toch vaak nog twee keer na als ik de prijs zie van een liter yoghurt (tachtig cent) en een halve liter sojayoghurt (twee euro vijftig).
Maar moet je nagaan hoe lastig het dan is voor de mensen die het écht krap hebben! Daar houdt individuele verantwoordelijkheid op, denk ik. We kunnen alleen ons best doen binnen onze eigen grenzen. En bij sommige mensen zijn die grenzen een stuk smaller. Dat moeten we niet vergeten, lijkt me. Niet boos worden, geen beschuldigend vingertje. Want de meesten van ons, degenen die duurzaam kunnen en willen leven, behoren simpelweg tot de bovenste laag van de samenleving (ook ik, ik geef het toe, ik ben wit en hoogopgeleid en ook weer niet zó arm). Er zijn grotere veranderingen nodig om iederéén zo’n mooi, duurzaam leven te geven (want ik denk oprecht dat duurzaam leven een mooi leven is, waar je echt gelukkig van wordt). Die veranderingen moeten komen vanuit de bedrijven die ons leven beheersen, en bijvoorbeeld vanuit de overheid die bij die bedrijven veranderingen kunnen afdwingen. Oftewel, als je kunt en wil: gebruik je stem! Roep de overheid op tot verandering!

Goed, dat was wel genoeg activisme, denk ik zo.

Welke praktische tips heb je voor mensen die graag bewuster willen leven?

Mij hielp het enorm om het te zien als een avontuur! Je gaat op dit moment een queeste aan op zoek naar een authentieker, gezonder en beter leven. Dat is heel moedig, en razend interessant. Wie weet wat je gaat ontdekken? Wie weet wat je leert over jezelf, en wat je echt belangrijk vindt in het leven? Pas als je durft te twijfelen aan dingen die eerst zo vanzelfsprekend waren (plastic spullen, elk jaar een nieuwe iPhone, elke dag vlees) ontstaan er nieuwe ideeën, mooie ideeën. En dan kun je ook meer genieten van wat je wél hebt. Je prachtige handgebreide trui die maar niet stuk te krijgen is. Je trouwe, goedwerkende laptop waarop je alles kan doen wat je nodig hebt. Die ene keer in de week dat je misschien wél vlees eet, van goede kwaliteit.
Te vaak gaat het om wat we niet meer “mogen”. Maar als je jezelf wil motiveren, kijk dan naar wat het je oplevert. Wees nieuwsgierig, en durf te groeien. Als ik elke dag wat nieuws leer en actief werk aan mijn leven, en dat van anderen, mooier maken, voel ik me heel gelukkig. Ik ervaar dan een doel in mijn leven. Ik doe het niet perfect, nee, maar het gaat om die groei, het gaat om dat gevoel van voldoening. Met dat gevoel is een duurzame levensstijl juist heel mooi.