De waarde van wol

Gesponnen garen van de Castlemilk Moorit schapen van Alberthe Papma & Paul Spierings in Ooij.

Wij zijn dol op wol. Het is een prachtige grondstof. Het ademt en is temperatuur regulerend - het houdt je koel in de zomer en warm in de winter.

Bij zorgvuldig gebruik gaat wol heel erg lang mee en vergt het weinig onderhoud. Wol is vuilafstotend en hoeft dus niet vaak te worden gewassen - buiten of in een vochtige ruimte luchten volstaat meestal. Gaatjes kunnen met een beetje handigheid eenvoudig - zichtbaar of onzichtbaar - worden gerepareerd. Een mooie wollen trui of deken kan zo een erfstuk worden.

Wol is van nature biologisch afbreekbaar. Synthetische materialen zoals polyester en acryl breken na verloop van tijd af tot microdeeltjes die uiteindelijk in het milieu en de oceanen terechtkomen. Wol bevat geen microplastics. De natuurlijke vezels worden op termijn – afhankelijk van bodem en klimaat - door micro-organismen afgebroken tot onder meer biomassa.

Wol is geschikt  voor vele toepassingen – zachtere wol voor kleding, ruwe wol voor tapijten, meubel- en wandbekleding of isolatiemateriaal. Restanten kunnen als mulch worden toegepast om onkruid te onderdrukken en de bodem te voeden.

Een wonderproduct dus?

Nou nee, niet alle wol helaas. Aan de huidige wolindustrie kleven ook nadelen, vooral wanneer er sprake is van grootschalige dierhouderij en vooral op gebied van dierenwelzijn en klimaat/natuur.

We kennen allemaal wel de akelige beelden van ‘mulesing’ bij merinoschapen in Australië  - waar ongeveer 80% van de merinowol vandaan komt die wereldwijd wordt gebruikt. Bij mulesing wordt vaak onverdoofd een huidflap op het achterwerk van een schaap weggesneden om te voorkomen dat vliegen hun eitjes leggen in de wol en de maden die daar uitkomen zich vervolgens in de huid vreten.

Schapen stoten ook methaan uit dat een aantal jaren in de lucht aanwezig blijft en bij grote hoeveelheden bijdraagt aan klimaatverandering. Hoewel schapen prima kunnen grazen op gronden die bijvoorbeeld voor landbouw minder geschikt zijn, leidt overbegrazing tot verarming en erosie.

Ook de verwerking van wol tot garen en textiel kent milieunadelen; bij het wassen en verven van wol wordt veel water gebruikt en worden vaak ook chemische middelen. Chemische verfstoffen in wol hebben uiteraard invloed op de afbreekbaarheid ervan en kunnen bovendien met het water uitspoelen in het milieu. Bovendien wordt veel wol op hogere temperaturen wasbaar gemaakt door het zogeheten ‘superwash’ procedé. Dit betekent feitelijk dat met zuur of chloor de natuurlijke schubben van de wolvezels worden verwijderd en er een coating van polymeer aan wordt toegevoegd. Wol die heel erg glad aanvoelt is vaak met superwash behandeld. Aan sokkenwol wordt vaak nylon toegevoegd om het slijtvaster te maken. Behalve dat nylon een product is uit de fossiele industrie, zijn menggarens moeilijk te recyclen.

Tot slot, veel wol wordt niet op waarde geschat. Waar Nederland vroeger een bloeiende lakenindustrie had, wordt wol tegenwoordig eerder als restproduct beschouwd en weggegooid, verbrand of naar lage-lonen landen vervoerd om daar te worden verwerkt.

Tegenbeweging

Gelukkig zie je de laatste jaren een tegenbeweging ontstaan naar een meer kleinschalige, regeneratieve, diervriendelijke en traceerbare wolproductie. Inspirerend is bijvoorbeeld Fibershed, dat werkt aan regionale, regeneratieve textielsystemen (veel breder dan wol dus) met een positieve impact op bodem, biodiversiteit en CO2 opslag. In 2012 begonnen vanuit de visie van één vrouw in Californië, is dit inmiddels uitgegroeid tot een internationale beweging. Zie hier bijvoorbeeld hoe ze werken aan standaarden voor ‘Climate Beneficial Wool'. Ook Nederland kent een Fibershed afdeling die zich inzet voor een transparante keten van ‘grond tot garderobe’. Een ander initiatief is het Hollands Wol Collectief dat Nederlandse wol tot vilt verwerkt voor onder andere interieurprojecten. De Almeerse Wolunie en het Deventer Schaapskudde Wolproject verwerken wol van de kuddes in lokale natuurgebieden en stadsbegrazing tot garens en andere producten, Pleed maakt dekens van de wol van de Leeuwarder kudde en Leidse Deken blaast de lakenindustrie van Leiden weer nieuw leven in met dekens gemaakt van wol van kuddes uit de regio. Schaapjeswol is een initiatief van duurzame wolwinkel Trollenwol en is een directe samenwerking tussen de schaapskudde op de Utrechtse Heuvelrug en diverse zorgboerderijen in Nederland. Polderdraad is wol afkomstig uit drie polders in Noord Holland, gesponnen in Friesland. Waardewol verwerkt samen met studenten van Hogeschool Artez in Arnhem vachten vanuit de Over-Betuwe tot verschillende functionele producten.

Zo zijn er nog tal van inspirerende initiatieven die laten zien dat wol in Nederland weer op waarde kan worden geschat.

Waar moet je bij wol in elk geval op letten?

• Kies voor wol die minimaal een Responsible Wool Standard label draagt. Dit garandeert dat aan gecontroleerde eisen voor dierenwelzijn, landmanagement en traceerbaarheid wordt voldaan. Beter nog is de strengere GOTS-certificering die aangeeft dat de wol ecologisch is geproduceerd. In Duitstalige landen vind je ook wel de term KbT - Kontrolliert biologische Tierhaltung. Check bij tamelijk vage termen als ecowol, of biowol dus altijd of er een certificering achter zit. Ook belangrijk: het Woolmark label garandeert dat de deken of het kledingstuk helemaal uit zuivere scheerwol bestaat, maar zegt verder niets over dierenwelzijn of het verwerkingsproces.

• Let op de herkomst: als je vanwege de zachtheid voor merino kiest, ga dan na of de wol mulesing-vrij is. Kies bijvoorbeeld voor merino uit Nieuw-Zeeland waar mulesing bij wet is verboden of landen als Patagonië of Argentinië waar het klimaat mulesing overbodig maakt. Er is ook merinowol uit Spanje (de bakermat van het merinoschaap), Portugal, de Alpenlanden en zelfs Nederland verkrijgbaar. In Europa geproduceerde en verwerkte wol scheelt ook weer heel veel transportkilometers.

• Kijk breder dan merino. Ja, dat is zacht voor de huid en draagt prettig, maar alpaca is dat bijvoorbeeld ook  - en zelfs die vind je in Nederland en andere Europese landen. Maar er zijn nog veel mooie andere wol soorten die geschikt zijn voor kledingstukken of andere toepassingen. Wil je meer weten? Lees dan eens het boekje Wol in Nederland over de eigenschappen van wol van de vele specifieke rassen die er in Nederland zijn.

• Kies voor ongeverfde wol of check dat je gekleurde wollen kledingstuk of deken minimaal het Oeko-tex 100 label heeft. Dit zorgt er in elk geval voor dat de chemische stoffen die zijn gebruikt bij de verwerking en het verven niet schadelijk zijn voor de gezondheid. Je kunt ook kiezen voor plantaardig geverfde wol.

• Vermijd wol met het predikaat Superwash. Handmatig wassen in een lauw sopje of op het wolwasmiddel in de machine is prima te doen. En er bestaan ook al nieuwe, meer vriendelijke technieken, bijvoorbeeld met behulp van enzymen, om wol zachter te maken.

• Ga je zelf sokken breien? Kies dan voor wol soorten die tegen een stootje kunnen. Daarnaast zijn er tegenwoordig ook alternatieven als ramie of brandnetel om de wol te versterken. Zo vermijd je nylon.

• Ga voor hergebruik. In kringloopwinkels vind je vaak prachtige wollen dekens of truien. Bevalt de kleur je wel maar het model niet? Vaak kun je zo’n trui, zeker als het wat dikkere wol betreft, gewoon uithalen, de wol voorzichtig op een lage temperatuur wassen om de krul eruit te halen en er opnieuw een prachtig item van breien of haken.

• Wil je je meer verdiepen in hoe wol wordt geproduceerd? Bezoek eens een schapenhouder in de buurt of een project dat zich inzet om Nederlandse wol weer de waarde te geven die het verdient. Kijk rond en vraag informatie. Lees hier bijvoorbeeld het genuanceerde blog van When Sara Smiles over haar bezoek aan de Knitwit Stable. Er is voor breiers en hakers genoeg wol van kleinschalige producenten uit Nederland of Europa te vinden. De prijs is vaak wat hoger dan van massa-geproduceerde wol, maar je weet wel wat je in huis haalt én je ondersteunt lokale productie. Vraag bij je favoriete wolwinkel eens of ze ook Nederlandse wol verkopen.

Onze merken

Bij ons in de winkel vind je een aantal wollen kledingstukken en andere items van merken die zo duurzaam mogelijk en/of fairtrade werken. We geven je hier een aantal voorbeelden.

Over de dekens van Klippan en de sloffen van Glerups schreven we al eerder wat ons hierin aantrekt.

Verder hebben we 100% wollen jasjes en pakken voor kinderen en wol-zijden ondergoed van het Duitse merk Engel in meerdere kleuren. De wollen kleding van Engel bestaat uit GOTS gecertificeerde zachte Merino uit Patagonië. De verwerking vind plaats bij vaste partners in Duitsland. Restvezels worden zoveel mogelijk hergebruikt.

Ook populair zijn de prachtige kleurrijke vesten en accessoires van het Schotse merk Eribé. In 1986 begonnen als eenvrouwsbedrijf en inmiddels uitgegroeid naar een eigen breifabriek en showroom. Eribé heeft vanaf het begin geïnvesteerd in langdurige relaties met alle partijen in de keten en is een groot voorvechter van het gebruik van wol van Britse bodem en het terugbrengen van de wol- en brei-industrie in Schotland

Van het merk Disana hebben we zuiver wollen kinderdekentjes en ook grotere dekens van gekookte wol. Disana werkt met uitsluitend natuurlijke materialen, waaronder gecontroleerd biologische merinowol uit Argentinië. De verwerking vindt volledig in Duitsland plaats.

Ook hebben we dekens van ReSpiin, een intiatief van Green Pioneer, een Britse groothandel in duurzame artikelen die de laatste jaren geheel is overgegaan op directe en faire samenwerking met kleine producenten ut India en Bangladesh. Alle ReSpiin producten zijn gemaakt van materialen die worden gered van de afvalberg. De dekens zijn van gerecyclede wollen kledingstukken.

Inmiddels vast in onze herfst- en winter collectie: de prachtige truien van superzachte alpaca van het Nederlandse merk Inti. Alle items worden handgemaakt door een groep vrouwen in Peru van wie sommigen al meer dan 20 jaar voor Inti breien, tegen een eerlijk loon. Aan elk kledingstuk van Inti hangt een label met de naam van de maakster, als eerbetoon aan hun vakvrouwschap.

Heel blij zijn we met onze vaste collectie breiwol van Schaapjeswol die gekleurd is met natuurlijke grondstoffen. Schaapjeswol is een initiatief van Marja de Haan van Trollenwol. Zij werkt samen met onder meer de mensen van de schaapskudde van de Utrechtse Heuvelrug. De wol wordt gewassen, gekaard en gesponnen in Denemarken en België. Daarna gaan de strengen wol naar Atelier Sarah Jane in Doorn. Zij verft ze met bladeren, bast en bessen uit haar tuin en van de Utrechtse Heuvelrug, zoals: brandnetel, berken- en eikenbast, klimop, vlierbes, walnoten en elzenpropjes. Lokaler kan bijna niet! Via Trollenwol hebben we overigens ook duurzame Zweedse wol van Ullcentrum, een van hun vaste samenwerkingspartners.

Als laatste voorbeeld: voor koele voeten zonder blaren tijdens het wandelen of tegen luieruitslag: de onvolprezen heilwol. Dit is 100% zuivere schapenwol met de lanoline nog aanwezig. Deze is verzachtend en verzorgend voor de huid.